(Halbe Zijlstra is staatssecre- taris van Onder- wijs Cultuur en Wetenschap).
De Strategische Agenda voor het Hoger Onderwijs moet van onderop worden uitgevoerd. Doel is toekomstbestendig hoger onderwijs van wereldklasse.
Het hoger onderwijs heeft een roerige tijd achter de rug. Vooral het hbo is geplaagd door incidenten, over diploma’s die ten onrechte zijn afgegeven, over toezicht dat niet naar behoren werkte en over geld dat niet terechtkwam waar het thuishoorde (namelijk in het onderwijs). Er is veel vervelends gebeurd: er is schade berokkend, reputaties zijn gesneuveld en er is tijd verloren gegaan. Maar er is ook iets goeds uit voortgekomen: het besef dat fundamentele veranderingen nodig zijn.
Veel van die veranderingen zijn opgetekend in de Strategische Agenda, waar de Tweede Kamer gisteren mee heeft ingestemd. Instellingen gaan zich van elkaar onderscheiden en zullen activiteiten waar anderen beter in zijn afstoten. Opleidingen krijgen meer vrijheid om te selecteren. Tegelijk verplichten instellingen zich om studenten betere voorlichting te geven over wat hun te wachten staat. Om het onderwijsniveau op te krikken wordt van hbo- docenten gevraagd een mastergraad te halen. Studenten krijgen meer contacturen en betere begeleiding.
Op papier ziet dat er voor iedereen natuurlijk prachtig uit maar de vertaling naar de praktijk is doorgaans weerbarstiger. Lao Tse wist het eeuwen voor Christus al: ‘Zelfs een reis van duizend mijl begint bij de eerste stap.’ Dat is precies waar we nu staan. Niemand – ik ook niet – wil dat wij het vanuit Den Haag allemaal gaan regelen. Dit soort zaken werkt het beste als het van onderop komt. Dus is de vraag: wie steekt zijn nek uit en neemt het voortouw? Of, om bij de metafoor van Lao Tse te blijven, wie wijst de weg?
Hogeschool Fontys gaf vorige week een mooie voorzet. Terwijl ik in de Tweede Kamer nog aan het debatteren was over de Strategische Agenda presenteerde bestuursvoorzitter Marcel Wintels zijn inzet voor prestatieafspraken – zijn schets voor een routekaart.
Fontys legt de lat hoog voor zichzelf. Docenten die nu gemiddeld de helft van hun werktijd voor de klas staan, doen dat straks tweederde van hun werktijd. Menige opleiding biedt haar studenten nu minder dan tien contacturen per week aan; Fontys zet het minimum op twintig.
In de Strategische Agenda staat dat 80 procent van de hbo-docenten in 2016 een mastergraad heeft; Fontys wil dat doel al een jaar eerder halen. En waar een student met een zesje aan Fontys gewoon slaagt, moeten de docent en de opleiding een zeven halen in de studentbeoordeling. Want wie moet er anders het goede voorbeeld geven? redeneert bestuursvoorzitter Wintels.
Hij heeft natuurlijk gelijk. We roepen allemaal om het hardst dat we af willen van de zesjescultuur in het onderwijs. Dan kun je niet volstaan met de bal alleen bij de studenten neer te leggen. Dan moet je als docent, opleiding en instelling het goede voorbeeld geven en pas genoegen nemen met minimaal een zeven.
Ik verwacht niet dat iedereen de plannen meteen omhelst. Maar dat is iets anders dan de hakken bij voorbaat in het zand zetten, bijvoorbeeld omdat de psychische druk op docenten er te groot door zou worden, zoals de Algemene Onderwijsbond meent te weten. Of omdat dít onderdeel de ene niet zint en dát punt de andere niet.
Iedereen mag het met mij oneens zijn over onderdelen van de agenda. Maar laten we ons er niet op blindstaren. Ik sta open voor verbeteringen, ik weet dat ieder zijn eigen rol heeft en voor zijn belangen moet opkomen. Maar ik roep iedereen wel op voor ogen te blijven houden waar we dit voor doen. Want over dat einddoel zijn we het volgens mij allemaal eens: we doen het niet voor mij en we doen het ook niet voor uw achterban. We doen dit omdat we onze kinderen goed onderwijs gunnen en ons land in de voorhoede van kenniseconomieën willen hebben.
Ik beschouw de Strategische Agenda voor het Hoger Onderwijs, Onderzoek en Wetenschap als zo’n reis van duizend mijl waar Lao Tse het over had. Ik heb niet de illusie dat het een makkelijke reis zal zijn over gebaande paden die recht op het doel afgaan. De weg zal soms omhoog kronkelen langs toppen en dan weer omlaag naar dieptepunten, we zullen obstakels tegenkomen en na passen vooruit zullen er soms ook stappen terug moeten worden gezet.
Maar om het reisdoel te bereiken – toekomstbestendig hoger onderwijs van wereldklasse – moeten we het eindpunt voor ogen houden en stappen zetten, en niet terugschrikken voor een detail waar we het niet helemaal mee eens zijn.
